System proponowanych polderów przeciwpowodziowych

wideł Wisły i Sanu

Niniejszy dokument ma charakter wstępnego planu do opracowania projektu systemu polderów przeciwpowodziowych dla wideł Wisły i Sanu. Z punktu widzenia inżynierii hydrotechnicznej, gospodarki zlewnią i ekonomii inwestycji wymaga osobnych szczegółowych obliczeń i opracowań. Dokument jest wznowieniem propozycji sprzed 9 lat złożonej samorządom lokalnym wideł Wisły i Sanu w podobnym celu i zakresie wzbogacony o nowszą wiedzę o terenie i uwarunkowaniach przestrzennych.

Głównym elementem planu jest zestaw mapek załączonych do dokumentu, na której oznaczono opisane poniżej proponowane poldery w dwóch wersjach. Niebieską barwą oznaczone są powierzchnie terenów zalewowych, które można zlokalizować na nieużytkach, łąkach i polach uprawnych czasem w połączeniu z terenami zalesionymi natomiast czerwoną barwą zaznaczono dodatkowo tereny, które można dołączyć do proponowanych polderów po przesiedleniu nie więcej niż 10 gospodarstw jednocześnie.

Główną motywacją opracowania niniejszego dokumentu jest konieczność ochrony przeciwpowodziowej całego regionu w obliczu rosnących prędkości i wysokości fal wiślanych, które kumulują się w widłach Wisły i Sanu z wodami niesionymi przez San a nierzadko także przez Łęg. Intensywne wycinki lasów górskich wielkopowierzchniowe w celu uzyskania drewna, osuszanie bagien, wyprostowane cieki wodne w połączeniu z falami intensywnych opadów powodują większy i szybszy niż naturalnie notowany spływ fal powodziowych i wezbrań. W najtrudniejszych sytuacjach zdarza się, że powiat Tarnobrzeg, Sandomierz i Stalowa Wola nie mogą liczyć na (górskie i podgórskie) zbiorniki zaporowe ani coraz słabsze a często zbyt niskie wały, dlatego prócz ich poprawy należy liczyć się z koniecznością chwytania wierzchołka fali w kontrolowane rozlewisko, tak abyśmy nie stawali przed najtrudniejszym wyborem dotyczącym tego gdzie upuścić nadmiar wody.

Proponowana inwestycja nie tylko jest bardzo kosztowna i konieczna do uzyskania samodzielności w ochronie przeciwpowodziowej, ale też wydaje się być jedną z najpilniejszych do realizacji w najbliższych latach.

Ze względu na wagę i ponadregionalny charakter proponowanych inwestycji, a sprzyjające w naszym regionie warunki terenowe (konfiguracja terenu) wskazane jest zaproponować współpracę nad projektem gminom, powiatom i województwom leżącym poniżej wymienionych powiatów w tym także stolicę. Dzięki temu można osiągnąć większą rangę projektu.

1. Polder Klukawy (zał 1 Klukawy): łąki, nieużytki i pola uprawne położone w terenie zalewowym Wisły w ujściowym odcinku doliny Łęgu pomiędzy miejscowościami Gorzyce, Sokolniki i Trześń (gm. Gorzyce pow. Tarnobrzeg). Powierzchnia 3,19 km2

2. Polder  (zał. 2 ): mieszanina łąk i nieużytków z domieszką pól uprawnych i sadów pomiędzy miejscowościami Sielec i Wielowieś, a obwałowaniem Wisły teren miasta Tarnobrzega. Powierzchnia 1,85 km2.

3. Polder Łacha (zał. 3 Łacha): przestrzeń pomiędzy miejscowościami Chodków Stary i Stary Łążek na lewym brzegu Wisły a droga krajową 9 i obwałowaniem rzeki, mieszanina pól uprawnych i sadów (gm. Łoniów pow. Sandomierz). Powierzchnia 53 ha.

4. Polder Potrzeszcz (zał. 4 potrzeszcz): powierzchnia z przewagą pól uprawnych i domieszką łąk od strony zachodniej. Płytki. Przestrzeń pomiędzy miejscowościami Przewóz i Suchorzów (gm. Baranów Sandomierski pow. Tarnobrzeg). Powierzchnia 76 ha.

5. Polder Bażant (zał 5 bażant): polno-sadownicza powierzchnia pomiędzy miejscowościami Grabina, Świniary Nowe i Bogoria a torami kolejowymi i międzywalem Wisły (gm. Łoniów pow. Sandomierz). Powierzchnia 1,27 km2

6. Polder Kręgielnia (zał 6 Kręgielnia): pomiędzy miejscowościami Przykop i Domacyny (gm. Padew narodowa pow. Mielec), miejscowością Dymitrów Mały (gm. Baranów Sandomierski pow. Tarnobrzeg) a obwałowaniem Wisły. Przewaga pól uprawnych z domieszką łąk. Powierzchnia 2,28 km2

7. Polder Czajka (zał 7 czajka): przestrzeń łąk, nieużytków z domieszką lasów pomiędzy miejscowościami Jamnica (gm. Grębów pow. Tarnobrzeg), Kotowa Wola i Kępie Zaleszańskie (gm. Zaleszany pow. Stalowa Wola) a obwałowaniem rzeki Łęg. Powierzchnia 3,50 km2

8. Polder Rzeczysko (zał. 8 rzeczysko): mozaika nieużytków i zagajników łęgowych z domieszką łąk i pól pomiędzy miejscowościami Gorzyce (pow. Tarnobrzeg), Kępie Zaleszańskie (gm. Zaleszany pow. Stalowa Wola) a obwałowaniem rzek Łęg i Osa. Powierzchnia 37 ha.

9. Polder Podzamcze (zał. 9 podzamcze): przestrzeń pól i łąk z domieszką lasów pomiędzy miejscowościami Radomyśl i Nowiny (gm. Radomyśl pow. Stalowa Wola). Powierzchnia 1,77 km2

10. Polder Sokora (zał. 10 sokora): przestrzeń pól i łąk pomiędzy miejscowościami Pilchów, Turbia i Wólka Turebska (gm. Zaleszany pow. Stalowa Wola). Powierzchnia 2,50 km2

11. Polder Łukawica (zał 11 łukawica): przestrzeń obejmująca dolny bieg rzeczki Łukawica pomiędzy miejscowościami Rzeczyca i Wola Rzeczycka (gm. Radomyśl pow. Stalowa Wola) a obwałowaniem rzeki San. Teren zajęty przez łąki i pola uprawne z domieszką zagajników. Powierzchnia 2,37 km2

12. Polder Mały (zał. 12 mały): przestrzeń w gm. Zaleszany nieużytków pól i łąk pomiędzy miejscowością Sochy (m. Stalowa Wola pow. Stalowa Wola) a torami kolejowymi i obwałowaniem rzeki San. Powierzchnia 72 ha.

13. Polder Pogoń (zał. 13 pogoń): przestrzeń leśna (gm. Grębów pow. Tarnobrzeg) leśnictwa Żupawa nadl. Rozwadów na południe od miejscowości Kępie Zaleszańskie (gm. Zaleszany pow. Stalowa Wola) pomiędzy drogą Grębów-Zaleszany, torami kolejowymi, zalesionymi wzniesieniami a obwałowaniem rzeki Łęg. Powierzchnia 97 ha

14. Polder Błotniak (zał. 14 błotniak): Przestrzeń polno-łąkowa pomiędzy miejscowościami Furmany i Trześń (gm. Gorzyce pow. Tarnobrzeg), szosą łączącą te miejscowości, drogą łączącą miejscowość Furmany z miejscowością Sobów (gm. Tarnobrzeg), torami kolejowymi od strony Sobowa a obwałowaniem rzeki Trześniówka. Powierzchnia 2,48 km2

15. Polder Przepiórka (zał. 15 przepiórka): przestrzeń łąk, pól i nieużytków pomiędzy torami kolejowymi biegnącymi na wschód od miejscowości Wielowieś (m. Tarnobrzeg) a obwałowaniem rzeki Trześniówka do przysiółka Zakrzaki/Raj. Powierzchnia 2,56 km2

16. Polder Przerwa (zał. 16 przerwa): przestrzeń polno-ogrodnicza z domieszką łąk pomiędzy Bożydarem, Dwikozami i Mściowem (gm. Dwikozy pow Sandomierz). Powierzchnia 2,11 km2

17. Polder Dunaj (zał. 17 dunaj): przestrzeń pól, ogrodów i nieużytków pomiędzy przysiółkami miejscowości Słupczą i Kępą Chwałowską (gm. Dwikozy pow. Sandomierz) a obwałowaniem rzek Opatówka i Wisła. Powierzchnia 69 ha.

18. Polder Rybitwa (zał. 18 rybitwa): przestrzeń pól, łąk, nieużytków i bagien z zagajnikami pomiędzy miejscowościami Chwałowice (gm Radomyśl powiat Stalowa Wola), Borów i Janiszów (gm. Annopol pow. Kraśnik), a obwałowaniem rzek Wisła i Sanna. Powierzchnia 5,81 km2

19. Polder Sanna (zał. 19 sanna): przestrzeń pól, nieużytków i łąk pomiędzy miejscowościami Zabełcze, Janiszów i Kosin (gm. Annopol pow. Kraśnik) a obwałowaniem rzek Wisła i Sanna. Powierzchnia 5,18 km2

20. Polder Sokolnica (zał. 20 sokolnica): przestrzeń łąk, pól i ogrodów pomiędzy miejscowościami Zawichost i Piotrowice (gm. Zawichost pow Sandomierz) Powierzchnia 1,21 km2

21. Polder Osa (zał. 21 osa): przestrzeń łąk, lasów i zakrzaczeń między Kępiem Zaleszańskim (gm Zaleszany pow Stalowa Wola), a obwałowaniem rzeki Łęg. Powierzchnia 1,21 km2.

Łącznie proponowane poldery mają powierzchnię: 43,3 km2. Teren zalany w roku 2001 w zachodniej gminie Gorzyce osiągnął powierzchnię ok 30 km2. Teren zalany w roku 2010 w gm. Gorzyce oraz na terenie miasta Tarnobrzegu i Sandomierza mógł osiągnąć ponad 70 km2. Biorąc pod uwagę, że poldery rozmieszczone są tuż obok obwałowań każdorazowo mają one średnio większą głębokość od uśrednionej głębokości przypadkowego rozlewiska. Dodatkowo biorąc pod uwagę fakt, że polder Czarta obejmowałby swoim stykiem pierwszą wyrwę w wale z maja roku 2010, a polder Błotniak drugą wyrwę w wale z maja 2010 można stwierdzić, że do tak dużej i szybkiej powodzi w roku 2010 nie doszłoby, gdyby postarać się o skonstruowanie opisanych powyżej polderów zaproponowanych już w roku 2001/02.

Jeżeli podjęta zostanie inicjatywa tworzenia polderów przeciwpowodziowych w regionie należy wziąć pod uwagę:

a) przeznaczenie polderów do chwytania najwyższych stanów fal powodziowych czyli wejściowe śluzy powinny być regulowalne w każdej chwili i umieszczone na wysokości 1,5m od wierzchołka wału w głąb,

b) zejście dla wody ze śluz wejściowych powinno mieć charakter stożkowy po powierzchni betonowej, w dolnej części wału kamiennej a następnie zadrzewionej-zakrzewionej, aby powstrzymywać powstały strumień przed stworzeniem silnej fali niszczącej podłoże,

c) śluza wejściowa powinna być zamontowana w okolicy najwyżej położonego punktu wału w stosunku do lustra wody rzeki,

d) śluza wyjściowa powinna być umieszczona w najniższym punkcie wału w stosunku do lustra wody w rzece w połączeniu z kanałem zbierającym resztki wody z powierzchni polderu i odprowadzającym ją do koryta rzeki,

e) woda powinna być spuszczana do najbliższego polderu, kiedy woda ma poziom minimalnie 2/3 wału, a wał przepuszcza brudną wodę na jednym z większych przecieków,

f) napełnienie części równomiernie rozplanowanych polderów powinno być zarządzone także w sytuacji, kiedy upłynie czas obliczonej przez specjalistów technicznej wytrzymałości wału przy bardzo wysokim stanie fal 2/3 jego wysokości,

g) napełnianie najbliższego polderu należy rozpocząć także kiedy poziom wody niebezpiecznie zbliżył się do wierzchołka wału np na 30 cm mimo, że termin wytrzymałości technicznej jeszcze nie upłynął,

h) podczas konstruowania polderów powinno się przewidywać utrudnienia związane z koniecznością przesiedlania pojedynczych gospodarstw rolnych, wykupem gruntów pod inwestycję, zmiany biegu małych cieków wodnych, miejscowej przebudowy obwałowania rzek, konieczność takiego planowania kształtu obwałowania polderowego, które będzie mogło wytrzymać napór rozlewającej się wody, Konstytucja przewiduje możliwość przesiedlenia przez wywłaszczenie gospodarza (art 21 ust 2). Warunki wywłaszczania zostały w Polsce określone przez ustawę z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Przesiedlenie poprzez wywłaszczenie może nastąpić jeżeli własność będzie przeznaczona do realizacji ważnych celów publicznych i nie ma innego wyjścia w ich realizacji.

i) konstrukcja obwałowania rzeki związanego z polderem oraz śluzy wejściowej powinna zapewniać nieustanną możliwość kontrolowania czyli regulacji prędkości przepływu wody oraz zatrzymania jej biegu zwłaszcza w sytuacjach awaryjnych,

j) w trakcie użytkowania polderów na których terenie rozmieszczone będą pola uprawne, grunty leśne i łąkowe należy liczyć się z sezonowymi stratami rolnymi i leśnymi, w poszczególnych przypadkach także w infrastrukturze drogowej dróg lokalnych,

k) jeżeli nie od razu będzie możliwość przeznaczenia odpowiednich funduszy na budowę kompleksu polderów należy kierować się prostotą wykonania technicznego oraz równomiernym rozmieszczeniem pierwszych konstruowanych polderów w całym regionie,

l) w przypadku sąsiadowania lub rozmieszczenia polderów na obszarach chronionych w sieci N2000 powinno się uzasadniać ich powstawanie dobrem środowiska poprzez powiększanie stref (przywracanie części pierwotnych) zalewowych rzek,

ł) projektowanie proponowanych polderów nie może być połączone z projektowaniem zapór na małych ciekach wodnych w okolicy, ponieważ poldery (podobnie jak obwałowania rzek) nie należą do budowli, które mogą utrzymać stale wysoki poziom wody,

W niektórych okolicach dla części osób, które zapoznają się z planem oddanie pod zalew polderowy tak dużych powierzchni może wydawać się lekkomyślne, ale należy pamiętać o tym, że w chwili obecnej nie mamy żadnej możliwości podjęcia konkretnych działań ponieważ regionowi brakuje samodzielności przeciwpowodziowej. Nasze działania ograniczone są do tamowania przecieków pod wałami. Poldery przeciwpowodziowe, które zalewane są jedynie okazjonalnie nie są gruntami utraconymi, ponieważ powodziowe wezbrania nie zdarzają się corocznie, a nie zawsze wykorzystamy całkowitą zbiorczą powierzchnię polderów.

Opisane powyżej propozycje przedstawione na załącznikach nie mogą stanowić szczegółowego planu wykonania inwestycji ze względu na konieczność dokładnego zaplanowania prac inżynieryjnych, ale mamy nadzieję, że będą przyczynkiem do opracowania i realizacji pełnego projektu systemu polderów w widłach Wisły i Sanu.

Do wiadomości otrzymują:

Samorządy lokalne, których dokumentacja dotyczy terytorialnie

Starostwa których dokumentacja dotyczy terytorialnie

Urzędy Wojewódzkie, Marszałkowskie i Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska których dokumentacja dotyczy terytorialnie

Instytucje odpowiedzialne za gospodarkę zlewniami oraz rzekami.

Inne osoby prywatne oraz instytucje zainteresowane projektem.

Gorzyce 03.06.2010

Ornitolog

Sebastian Sobowiec